Bipolar Bozukluk (iki uçlu duygudurum bozukluğu) Nedir?

Bipolar bozukluk (eski adıyla manik-depresif hastalık veya manik depresyon), kişinin ruh hali, enerjisi, aktivite seviyeleri ve konsantrasyonunda olağandışı değişimlere neden olan bir mental durum bozukluğudur. Bu değişimler günlük görevlerin yerine getirilmesini zorlaştırabilmektedir.¹

Bipolar bozukluğun nedenleri nelerdir?

Bipolar bozukluğun kesin nedeni bilinmemektedir.²

Uzmanlar, bir kişinin bu hastalığa yakalanma olasılığını artırmak için birlikte çalışan bir dizi faktör olduğuna inanmaktadır. Bunların fiziksel, çevresel ve sosyal faktörlerin karmaşık bir karışımı olduğu düşünülmektedir.²

• Genetik: Aile üyelerinden birinde bipolar bozukluk olan kişilerde bu hastalığa yakalanma olasılığı artmıştır.²
• Tetikleyici faktörler: Stresli bir durum ya da koşullar genellikle bipolar bozukluk semptomlarını tetikler. Örnek olarak bir ilişkinin bozulması; fiziksel, cinsel veya duygusal istismar; yakın bir aile üyesinin veya sevilen birinin ölümü verilebilir. Bipolar bozukluk ayrıca, fiziksel hastalık, uyku bozuklukları; para, iş veya ilişkilerle ilgili sorunlar gibi günlük yaşamdaki sorunlar ile de tetiklenebilmektedir.²
• Beyinde kimyasal dengesizlik: Beynin işlevlerini kontrol etmekten sorumlu nörotransmitter denen kimyasallardan bir veya daha fazlasının seviyelerinde dengesizlik olması durumunda, bir kişide bipolar bozukluğun bazı semptomlarının oluşabileceğine dair bazı kanıtlar vardır.²

Bipolar bozukluğun belirtileri nelerdir?

Bipolar bozukluğu olan kişiler, alışılmadık derecede yoğun duygu dönemleri, uyku düzenlerinde ve aktivite seviyelerinde değişiklikler ve genellikle zararlı veya istenmeyen etkilerinin farkında olmadan, kendileri için karakteristik olmayan davranışlarda bulunurlar. Bu farklı dönemlere duygudurum dönemleri denir.²

Manik dönem semptomları2	Depresif dönem semptomları2
Çok iyi, yüksek duygudurumda, neşeli ya da aşırı sinirli veya alıngan	Düşük duygudurumda ya da üzgün ya da kaygılı
Her zamankinden daha aktif, gergin veya telaşlı	Yavaşlamış veya halsiz
Uyku ihtiyacında azalma	Uykuya dalmakta güçlük çekmek, çok erken uyanmak veya çok fazla uyumak
Birçok farklı şey hakkında hızlı konuşmak (fikir uçuşması)	Çok yavaş konuşmak, söyleyecek bir şey bulamadığını hissetmek veya konuşurken sık sık unutmak
Düşüncelerin hızlı değişimi	Konsantre olmakta veya karar vermekte güçlük çekmek
Alışılmadık derecede önemli, yetenekli veya güçlü hissetmek	Umutsuz veya değersiz hissetmek ya da ölüm veya intihar düşünceleri
Yorulmadan birçok şeyi aynı anda yapabilme hissi	Basit şeyleri bile yapamayacağını hissetmek
Yemek, içmek veya diğer zevkli aktiviteler için aşırı istekli olmak	Neredeyse tüm aktivitelere karşı ilgisizlik

Bipolar tanısı nasıl konur?¹

Doğru tanı ve tedavi, bipolar bozukluğu olan kişilerin sağlıklı ve aktif bir yaşam sürmelerine yardımcı olmaktadır.

Bir doktorla konuşmak ilk adımdır. Doktor, diğer olası nedenleri ekarte etmek için fiziksel bir muayene ve diğer gerekli tıbbi testleri tamamlayabilir. Sonrasında bipolar bozukluğu teşhis ve tedavi etme konusunda deneyimli bir psikiyatriste sevk edebilir.

Psikiyatristler genellikle kişinin semptomlarına, yaşam öyküsüne, deneyimlerine ve bazı durumlarda aile öyküsüne dayanarak bipolar bozukluk tanısı koyar.¹

Bipolar bozukluk nasıl tedavi edilir?¹

Tedavi, bipolar bozukluğun en şiddetli formlarına sahip olanlar da dahil olmak üzere birçok kişiye yardımcı olabilir. Etkili bir tedavi planı genellikle ilaç tedavisi ve konuşma terapisi olarak da adlandırılan psikoterapinin bir kombinasyonunu içerir.

Bazı ilaçlar bipolar bozukluğun belirtilerini yönetmeye yardımcı olmaktadır. Bazı kişilerin, doktorunun yönlendirmeleriyle farklı ilaçları denemesi ve en iyi sonucu veren ilaçları bulmak için doktoruyla iş birliği içerisinde olması gerekmektedir.

İlaç kullanımı doktorla konuşulmadan bırakılmamalıdır. Kişi, ilaçlarını, kendisini iyi hissetse bile düzenli kullanmak zorunda olduğunu unutmamalıdır. İlaçların kullanımının birden bırakılması, semptomların kötüleşmesine ya da semptomların tekrarlamasına neden olmaktadır.¹

Bipolar bozukluğun diğer hastalıklarla ilişkisi nedir?¹

Bipolar bozukluğu olan birçok kişide anksiyete bozuklukları, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB),  uyuşturucu kullanımı veya aşırı alkol kullanımı veya yeme bozuklukları gibi başka mental bozukluklar veya durumlar da vardır. Bazen şiddetli manik veya depresif dönemler geçiren kişilerde halüsinasyonlar veya sanrılar içerebilen psikoz belirtileri de görülebilir.¹

Bipolar bozukluk ve gebelik³

Bipolar bozukluğu olan kadınlarda doğumdan sonra hastalığın nüksetme riski yüksektir. Nüks riski duygudurum dengeleyicilerle azaltılabilir, ancak bunlar gelişmekte olan fetüs için potansiyel olarak zararlıdır.

Bipolar bozukluğu olan kadınlar için duygudurum dengeleyici almanın veya ilaçsız bir hamilelik geçirmenin risklerini tartışmak çok önemlidir. Hastalığı daha az şiddetli ve iyi destekleri olan kadınlar için dikkatli bir izleme önerilmektedir. Nüks riski daha yüksek olan kadınlar için duygudurum dengeleyici ile tam veya kısmi profilaksi önerilir.

Hamilelik sırasında dikkatli izleme, psikososyal müdahaleler ve doğum sonrası dönem için planlama, bipolar bozukluğun nüksetmesini önlemeye yardımcı olacaktır. 

Doğum, bipolar bozukluğu olan kadınların %37'sinde bozukluğun nüksetmesini tetikleyebilmektedir. Eğer kadınlar ilaç kullanmıyorsa bu oran %66'ya, koruyucu ilaç kullanıyorlarsa %23'e yükselmektedir.

Daha şiddetli bipolar bozukluğu olan ve yakın zamanda hastalık atağı geçiren kadınlarda nüks görülme olasılığı artarken, uzun süre ötimi yaşayan ve iyi sosyal destekleri olan kadınlarda nüks görülme olasılığı daha düşüktür.

Gebelik planlaması, ebeveynlerin bebek sahibi olma konusunda bilinçli bir karar vermelerini sağlar. Bipolar bozukluğu olan kadınlar için psikiyatrist, aile hekimi bu sürece aktif olarak dahil olmalıdır.İlk olarak, bipolar bozukluk tanısının doğrulanması gerekir çünkü yanlış tanı konulan kadınların yönetilmesi gereken farklı riskleri vardır.

İkinci olarak, hastanın bipolar bozukluğunun ciddiyeti (örneğin atakların sıklığı ve sayısı); tedavi uyumu, hastanın bebeğine bakma becerisini etkileyebilecek temel sosyal faktörler (örneğin barınma, mali durum, yaşam tarzı); sosyal durum ve bebeğine bakma kapasitesi değerlendirilmelidir.

Üçüncü olarak, perinatal dönemdeki yönetim seçenekleri, özellikle de ilaçların kullanımı ve riskleri tartışılmalıdır.

Hedef, annenin sağlığını korumak, fetal güvenliği sağlamak ve doğum sonrası döneme hazırlanmaktır. İdeal olarak uzman bir klinikte iyi bir doğum öncesi bakım çok önemlidir. Aile hekimi, obstetrik ekip ve tedavi eden psikiyatrist arasında düzenli iletişim olmalıdır. İlaçların doğum sırasında dikkatli bir şekilde yönetilmesi gerekecektir. Bu, hastanın sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmesini sağlamakla (örneğin sağlıklı beslenme, sigarayı bırakma, uyuşturuculardan kaçınma) birleştirilmelidir.³

Nüks için önemli bir risk faktörü uykudur.³

Hamilelik sırasında düzenli bir uyuma, uyanma ve akşam yemek saati, nüksü önlemeye yardımcı olabilir. Düzenli uykunun nasıl sürdürüleceğinin planlanması doğum sonrası da çok önemlidir.³